17.09.2022 Veteriner Hekim Tuğba Dağdelen
Köpeklerde hipoadrenokortisizm olarak da bilinen Addison hastalığı, köpeğin böbrek üstü bezlerinin yeteri miktarda kortikosteroid hormonu üretmemesi durumudur. Hastalık doğru bir şekilde teşhis ve tedavi edildiğinde köpekler uzun ve mutlu bir yaşam sürebilir.
Böbrek üstü bezleri, böbreklerin hemen yanında yer alan iki küçük bezdir. Bu bezler stres hormonu olarak bilinen kortikosteroid hormonu üretiminden sorumludur. Glukokortikoid ve mineralokortikoid olmak üzere iki farklı kortikosteroid bulunur. Glukokortikoidler şeker, protein ve yağ metabolizmasını etkiler. Bu metabolitler savaş ya da kaç durumlarında kullanılmak üzere saklanır. Mineralokortikoidler ise sodyum ve potasyomun kontrolünde kullanılmaktadır.
Köpekler stres altındayken böbrek üstü bezleri stres hormonu salgılar. Hormonun salgılanmasıyla birlikte vücutta irili ufaklı birçok değişiklik meydana gelir. Köpeklerin vücudunun strese cevabı;
Addison hastalığı olan köpeklerde böbrek üstü bezler normal stres seviyelerini dengede tutacak kadar hormon salgılayamaz. Kortikosteroid hormonları olmadan stresli durumlara verilen tepkiler de şiddetlenir. Çok küçük bir stres kaynağı bile ciddi problemlere hatta cevabın şiddetli olması durumunda hayat kaybına bile yol açabilmektedir.
Addison hastalığı sadece belirtilere bakılarak teşhis edilmesi zor bir rahatsızlıktır. Bu hastalık genellikle yıllık rutin kontroller esnasında yapılan kan tahlilinde ve elektrolit dengesizliğinde ortaya çıkmaktadır. Köpekte sızlanma gibi ses çıkarma, yorgunluk, iştah kaybı, kusma ve ishal gibi belirtilerin de olması Addison hastalığı şüphesini artıracaktır.
Addison hastalığı olan köpeklerin %30'unda teşhis ancak bir Addison krizi sonrasında gerçekleşebilmektedir. Addison krizi esnasında köpek harici ya da dahili stres kaynağına gerekli tepkiyi verememesi durumunda şoka girer. Bu esnada potasyum seviyesi yükselerek kalp ritminin bozulmasına ve ve aşırı yavaşlamasına neden olur. Addison hastalığı aynı zamanda hipoglisemiye yol açar. Addison krizi böbrek üstü bezlerinin dış katmanı, işlevini kaybettiğinde görülür. Bu kriz ve yol açtığı şok acil ve düzgün bir şekilde tedavi edilmediğinde ölümcüldür.
Hipoadrenokortisizmin birincil ve ikincil olmak üzere iki farklı türü bulunmaktadır. Birincil hipoadrenokortisizm köpeğin bağışıklık sisteminin böbrek üstü bezlere saldırması sonucunda böbrek üstü bezlerin ilaca bağlı nekrozu ile ortaya çıkar. Bu durum ketokonazol, trilostan ve lizodren gibi ilaçların kullanımında görülebilmektedir.
İkincil hipoadrenokortisizm ise beyinde salgılayıcı hormonların üretiminin azalması sonucunda ortaya çıkar. İkincil hipoadrenokortisizm enflamasyon, kanser, beyin travması ya da doğumsal bozukluklar sonucunda görülmektedir. Addison hastalığı genellikle 3 - 6 yaş arasındaki köpekleri etkiler ancak herhangi bir yaşta görülme riski vardır. Dişi köpekler arasında daha sık görülmektedir. Addison hastalığının en sık görüldüğü köpek ırkları;
Köpeklerde Addison hastalığının teşhis edilmesi için birçok uygulama gerekmektedir. Köpeğin sağlık geçmişi, fiziksel muayenesi, tam kan sayımı, ACTH testi bunlardan bazılarıdır. Tam kan sayımı ile yükselen potasyum ve düşen sodyum seviyeleri kontrol edilir. Atipik Addison hastalığında elektrolit değişimleri kan tahlilinde görülmez. Bazı durumlarda böbrek enzimlerinin yükselmesi böbrek hastalığı zannedilebilmektedir ancak bu nadir olarak görülür.
Addison hastalığının teşhisinde kullanılan birincil yöntem ACTH testidir. Bu testte ilk olarak kan alınır ve baz stres hormonu seviyesi belirlenir. Sonrasında ise stres anında kortikosteroid salgılanması için beynin salgıladığı ACTH hormonu damar yoluyla verilir. Bir saat sonra tekrar bir kan tahlili gerçekleştirilir ve köpeğin ACTH'ye verdiği tepki kontrol edilir. Eğer kortizol seviyesi düşükse ya da çok küçük bir farklılık varsa Addison hastalığı teşhisi konmaktadır.
Teşhis sürecinde idrar kortizol kreatinin oranı, endojen plazma ACTH ve plazma renin seviyesi için kan tahlili gerekebilmektedir. Shiba Inu ya da Akita gibi pasifik kenarı orijinli türlerin kanında potasyum seviyesi yüksektir. Bu türlerde Addison hastalığı teşhisini koymak biraz daha zordur.
Addison krizi esnasında tedavi damaryolu sıvı tedavisi ve steroid enjeksiyonundan oluşur. Bununla birlikte düzensiz kalp ritmi ve hipoglisemi tedavisi de uygulanabilmektedir. Köpeklerin büyük bir kısmıtedaviye hemen cevap verir ve başarılı bir şekilde iyileşir.
Addison hastalığı tedavisinin en önemli bölümü mineralokortikoid tedavisidir. Bu tedavi tabletle ağızdan ilaç olarak ya da her 25 - 30 günde bir enjeksiyon ile gerçekleştirilir. Elektrolit kontrolü ve ACTH testi tedaviden sonra farklı aralıklarla yapılır. Bu kontroller genellikle tedaviden 10 gün, 30 gün ve 90 gün sonra olacak şekilde planlanır. Mineralokorticoid ilaçları genellikle elektrolit seviyeleri sabitlendikten sonra kullanılır.
Köpeğin ekstra stres altında olması durumunda glukokortikoid seviyesi artırılabilir. Özellikle veteriner ziyaretlerinde, araç yolculuklarında, köpeğin yalnız kalacağı zamanlarda steroid dozunun biraz artırılması yorgunluk, kusma, ishal meydana gelme ihtimalini ve en önemli olarak Addison nöbeti riskini önemli ölçüde düşürmektedir.
Addison hastalığı tam olarak tedavi edilemez ve hasta köpeklerin ömür boyu ilaç kullanması gerekir. Addison hastalığı teşhisi konan köpekler tedavi ile mutlu ve uzun bir ömür sürebilmektedir.
Veteriner hekim kimliğiyle evcil hayvan sağlığı hakkında farkındalığı artırmak için Petlebi.com blog sayfasına yazıları ile değer katan Tuğba Şenol Dağdelen, evcil hayvanlarda hastalıkların önlenmesi, teşhis ve tedavisi, hayvan davranışları ve ferahı, evcil hayvanlarda beslenme ve diyeti özelinde çalışmalarını sürdürmektedir.
