Köpekler harika canlılardır. Görme engelli insanların karşıdan karşıya geçmesini sağlayabilirler, büyük bir koyun sürüsünü yönlendirebilirler ve bir topu yakalamaktan kanseri tespit etmeye kadar birçok görev için eğitilebilirler. Bu da köpek zekâsı hakkında daha fazla ilginin uyanmasına neden olmaktadır. Köpeklerin beyninin çalışma sisteminin anlaşılması aynı zamanda onların daha iyi anlaşılması için de önemlidir.
Köpeklerin bilişsel seviyesi 3 - 5 yaşındaki bir insana eşittir. Köpekler bir eşyaya işaret ettiğimizde o eşyayı göstermek istediğimizi anlayabilirler, bir kâsede diğerinden daha çok mama olduğunu değerlendirebilirler, alışıldık seslere tepki verirler ve birisinin iyi niyetli mi yoksa kötü niyetli mi olduğunu çok doğru bir şekilde ayırt edebilirler. Birçok köpek mama saati ve tuvalet saatinde dışarı çıkma konusunda aslında sahibini eğitmektedir.
Köpekler ilişkilendirme yapabilir ve bir uyarıcıya cevap verebilir. Bu onların düşünebildiğinin en ciddi göstergelerinden bir tanesidir. Ancak onların ne düşündüğü ve bilgiyi nasıl işledikleri hâlâ bilinmemektedir. Bir başka insanın düşüncelerini okumak nasıl imkânsızsa köpeklerin düşüncelerini okumak da imkânsızdır.
Köpeklerin beyni diğer memeli türlerin beynine oldukça benzerdir. Köpeklerde beynin kutupları, lobları ve parçaları insan ve diğer memelilerle aynı isimlere sahiptir. Ayrıca temel olarak aynı fonksiyonları yerine getirirler. Köpeklerin beyinlerinin koku ile ilişkili olan kısımları, inanılmaz derecede hassas burna sahip olduklarını kanıtlar şekilde gelişmiştir. Beyinlerinin önemli bir kısmı kokuları analiz etmeye ayrılmıştır. Bununla beraber köpeklerde koku hafızası olduğu da düşünülmektedir. Kokuları böylesine hassas bir şekilde işleyebilmeleri nedeniyle duygusal bilişsel köpek eğitimi aldıktan sonra bombaları ya da uyuşturucuları koklayarak bulabilirler.
Köpek beyni ve insan beyni arasında çok büyük bir fark yoktur. Üstelik yapısal olarak benzer olmasının yanı sıra yapılan MR taramalarına göre köpek ve insan beyninde benzer uyaranlara beyinlerin benzer kısımları tepki vermektedir. İnsanlar ve köpekler korkuları, hatıraları ve uzamsal farkındalığı benzer şekilde işler. Ayrıca insanlarda olduğu gibi köpeklerde de bazı bilişsel yetenekler birlikte gelişir. Matematikte iyi olan kişilerin problem çözmede de iyi olması durumu köpeklerde de gözlemlenmektedir. Bu durum zekâ ve bilişin kalıtsallığının insanlarda olduğu gibi köpeklerde de bir dereceye kadar benzer olduğuna inanmamıza yol açar.
Köpeklerde de ileri yaşlarda insanlardaki alzheimer hastalığına benzer bir durumun ortaya çıkma eğilimi bulunmaktadır. Onların beyinleri ile bizim beyinlerimizin arasındaki bu benzerlikler sayesinde beslenme ve ilaçların beynin üzerindeki etkisini değerlendirebilmek mümkün olmaktadır. Köpeklerde zihin sağlığı yaşlanma ve beslenme ile direkt ilişkilidir. Ancak köpek ve insan beyni tamamen aynı değildir. İnsanların beyni ile karşılaştırıldığında köpeklerin beyinleri vücutlarına göre daha küçüktür. Bizim beynimizde daha fazla kıvrım bulunur ve bu da daha fazla yüzey alanı anlamına gelir. Beyinde yüksek seviyede işlemenin olduğu ve düşüncelerin oluştuğu prefrontal korteks insanlarda çok daha gelişmiştir.
Köpekler ile insanların beyninde bu kadar çok benzerliğin olmasının sebeplerinden birisi de birlikte evrildiğimiz teorisidir. Köpekler en erken evcilleştirilen hayvanlardır. 1000 yıldan uzun süredir insanlarla birlikte yaşamaktadırlar ve sonuç olarak bizi diğer canlı türlerinden daha iyi anlarlar ve daha iyi iletişim kurarlar. Güçlü gözlemleme yetenekleri sayesinde vücut dilimizdeki ipuçlarını, kokuları ve ses tonunu ayırt ederek bizi anlayabilirler.
İnsanların bu sinyallere bilinçaltı seviyesinde tepki verdiği düşünülmektedir. Köpeklerde ise bu sinyaller bilinçli bir şekilde işlenir. Köpeklerin insanları anlayabildiğini açıklayan bir diğer teori de onların ilk yerleşim yerlerinde bizlerle beraber yaşamasıdır. Köpekler insanların kurduğu ilk kamplarda, ilk şehirlerde çöplerimizden yemek bulmak için bizimle beraberdi. Zaman içerisinde insanları daha iyi anlayan, insanların dediklerini yapmayı öğrenen köpekler hayatta kaldı ve bu da köpeklerin insanları anlamaya yönelik evrimleşmesine yol açtığı düşünülmektedir. Aldıkları yiyeceğe karşılık olarak köpekler insanların avlanmasına yardımcı oldu ve diğer vahşi hayvanlardan onları korudu. Bu nedenle insanların evrimleşmesine ve hayatta kalmasında köpeklerin önemli payı bulunduğuna inanılmaktadır.
Köpeklerde de insanlardaki gibi bir algılama ve duygu hissetme hali kesinlikle vardır. Yapılan araştırmalara göre köpeklerde güven, iyimserlik, endişe, mutluluk, korku ve depresyon algıları bulunmaktadır. Kendisi ile aynı davranışı yapan köpekler arasında, diğer köpeğe daha büyük bir ödül verildiğinde kıskançlık duygusunu hissedebilirler. Köpeklerin beyinleri, köpekler için geliştirilmiş olan antidepresan ilaçlara tıpkı insan beyni gibi yanıt verir. Üstelik köpeklerde de travmatik bir deneyimden sonra travma sonrası stres bozukluğu görülmektedir.
Köpeklerin beyninin çocuk ağlaması gibi duygusal uyarıcılara tıpkı insan beyni gibi tepki verdiği MR taramalarında görülmüştür. Ayrıca köpeklerin beyni de acı duygusunu da insan beyni gibi işler.
Köpekler sadece bizi anlamaya çalışmaz aynı zamanda bize cevap vermeye ve bizimle karşılıklı bir iletişime girmeye çalışır. Bunu vücut dilleri ve çıkardıkları sesler ile yapmaya çalışırlar. Başını çeviren ya da dudaklarını yalayan köpekler genelde stresli olduklarını anlatmaya çalışırlar. Böyle bir durumda genellikle içimizden sarılmak gelse de bu onlara yardımcı olmaz. Sarılmak primatlara özgü bir davranıştır ve genelde köpeklerin hoşuna gitmez. Köpeklerde bilişsel sinirbilim hakkında ilerlenmesi gereken uzun bir yol bulunmaktadır. Köpekleri anlamak için her geçen gün yeni yollar keşfedilmektedir. Özellikle MR gibi teknolojik yenilikler, onları daha iyi anlayabilir hale gelmemizi sağlamaktadır.
Uzun yıllardır sağlık, teknoloji, tekstil, kozmetik, evcil hayvan sağlığı ve ürünleri ile ilgili içerik üreten Ayşegül Tunçay Bilcen, sosyal medya yönetimi ve dijital pazarlama alanında da uzmanlaşmıştır. İçerik üretimi ve evcil hayvan bakımı ile ilgili deneyimleriyle Petlebi.com blog sayfasında 2020 yılından beri blog içeriği yazmaktadır.
