Evlerimizin neşesi olan kediler, en ufak bir sağlık sorununda bile bizi telaşlandırır. Onların huzursuzlandığını ya da ağrı çektiğini görmek, hızlı bir çözüm arayışına girilmesine neden olur. Çoğu zaman da evde bulunan basit ağrı kesiciler ilk akla gelen seçeneklerdir. Fakat burada büyük bir tehlike gizlidir: asetaminofen (parasetamol) zehirlenmesi.

İnsanlarda yaygın olarak kullanılan bu ilaç, kediler için çok düşük miktarlarda bile hayati risk taşır. Çünkü kedilerin vücudu bu ilacı parçalayıp zararsız hâle getiremez. Sonuç olarak, tek bir tablet bile kedilerde ciddi karaciğer hasarına, kanın oksijen taşıma kapasitesinde azalmaya ve ne yazık ki ölümcül solunum sorunlarına yol açabilir.

Bu yazımızda kedilerde asetaminofen (parasetamol) zehirlenmesinin nedenleri, belirtileri, tanı ve tedavi süreçleri hakkında bilgi bulabilirsiniz.

Uyarı: Bu içerik yalnızca genel bilgilendirme amacı taşır. Kedilerde asetaminofen (parasetamol) zehirlenmesi şüphesi acil bir durumdur ve evde kendi imkânlarınızla müdahale etmeye çalışmak hayati risk oluşturur. Kediyi kusturmak, farklı ilaçlar denemek ya da tedaviyi geciktirmek tabloyu ağırlaştırabilir. En güvenli ve doğru yaklaşım, kedinizi vakit kaybetmeden veteriner hekime götürmektir.

Asetaminofen Nedir? Kediler İçin Neden Tehlikeli?

ASPCA kaynağında aktarıldığı üzere asetaminofen, yani parasetamol, sentetik bir p-aminofenol türevidir ve kömür katranı kaynaklı analjezikler grubunda yer alır. İnsanlarda baş ağrısı, kas ağrısı ve ateş gibi durumların tedavisinde yaygın olarak kullanılan güvenli bir ilaçtır. 

Gastrointestinal sistemden hızla emilir, kana karıştıktan sonra vücuda geniş şekilde dağılır ve büyük oranda karaciğerde, kısmen de böbreklerde metabolize edilir. Normalde insanlar bu ilacı glukuronidasyon ve sülfatlama yolları ile zararsız hâle getirip safra yoluyla vücuttan atabilir.

Glukuronidasyon, karaciğerde ilaçların ve toksinlerin suya bağlanarak vücuttan atılmasını sağlayan bir detoksifikasyondur. Sülfatlama ise karaciğerin ilaçlara sülfat grubu ekleyerek onları suda çözünür ve idrarla atılabilir hâle getirdiği bir metabolizma yoludur.

Kedilerde ise durum tamamen farklıdır. Kedilerde söz konusu metabolizma yolları büyük ölçüde eksiktir. Kedilerde asetaminofen esas olarak sülfatlama yoluyla metabolize edilir. Ama kapasite sınırlı olduğu için toksik yan ürünler oluşur. Kediler asetaminofen aldığında, alternatif bir yol devreye girer ve ilaç NAPQI (N-asetil-p-benzokinon imin) adı verilen son derece toksik bir metabolite dönüşür. 

NAPQI, serbest radikal etkisiyle karaciğer hücre zarındaki yağ tabakasına bağlanarak hücre ölümüne neden olur. Aynı zamanda kırmızı kan hücrelerinde ciddi oksidatif hasara yol açar. Bu durum methemoglobinemi (hemoglobinin oksijen taşıyamaz hâle gelmesi) ve Heinz cisimcikleri oluşumu ile sonuçlanır. Sonuç olarak; kedilerde oksijen yetersizliği, solunum güçlüğü ve hızlı gelişen anemi görülür.

MSD Vet Manual’da yapılan bazı çalışmalarda, kedilerin sadece 10 mg/kg gibi düşük dozlarda bile asetaminofen toksisitesi belirtileri gösterebildiği bilgisi yer alır. İnsan ilaçlarında ise tek bir tablet 80–500 mg arasında değişmektedir; bu da 4–5 kg ağırlığındaki bir kedi için birkaç kat ölümcül doza eşdeğerdir. Dolayısıyla “az miktar vermek zararsızdır” düşüncesi son derece yanlıştır. ve diğer bilimsel kaynaklarda da vurgulandığı üzere, kedilerde güvenli asetaminofen dozu yoktur.

Kedilerde Asetaminofen Zehirlenmesinin Nedenleri

Kedilerde asetaminofen zehirlenmesi genellikle iyi niyetli ama yanlış müdahaleler ya da ev ortamındaki ihmallerden kaynaklanır. 

Birçok kedi sahibi, kedisinde ateş ya da ağrı gördüğünde kendi kullandığı ilaçları güvenli zannederek verebilir. “Kediye parasetamol verilir mi?” sorusu bu yüzden sıkça araştırılır. Clarksville Animal Hospital kaynağında belirtildiği gibi, tek bir tablet bile kedilerde toksik etki gösterebilir ve acil veteriner hekim müdahalesi gerektirir.

Meraklı yapıları nedeniyle kediler, masada ya da çantada unutulan ilaçları koklayabilir, hatta yutabilir. Küçük vücut ağırlıkları nedeniyle çok düşük miktarlar bile ciddi zehirlenmelere neden olur. Bu durum, özellikle çok kedili evlerde ya da evde çocukların bulunduğu ortamlarda daha sık görülür.

Kedilerde Asetaminofen Zehirlenmesi Belirtileri

Asetaminofen zehirlenmesi kedilerde çok hızlı ilerleyen bir tablodur ve genellikle birkaç saat içinde fark edilir. Belirtiler; alınan ilacın miktarına ve kedinin kilosuna bağlı olarak değişmekle birlikte, çoğu zaman benzer bir seyir izler. Erken dönemde görülen hafif bulgular kısa sürede ağır solunum problemlerine ve karaciğer yetmezliğine dönüşebilir. 

İlacın alınmasından sonraki 2–4 saat içinde ilk semptomlar başlar. Kediler genellikle hâlsizleşir, hareketlerinde isteksizlik gözlenir ve iştah kaybı ortaya çıkar. Sık sık kusma görülebilir. Bu dönemde göz aklarında ve diş etlerinde renk değişiklikleri dikkat çekebilir. 

İlk bulgular fark edilmeyip tedaviye başlanmazsa toksik maddeler hızla yayılır ve çok daha ciddi belirtiler ortaya çıkar. Bu evrede kedinin hayatını tehdit eden klinik tablo gelişir.

En sık görülen bulgulardan biri methemoglobinemiadır. Bu durumda hemoglobin oksijen taşıyamaz. Kediler hızlı, yüzeysel ve güç nefes almaya başlar. Nefes sesi belirgin şekilde artabilir ve oksijen yetersizliği nedeniyle hâlsizlik derinleşir.

Ağız içi, dil ve patilerde kahverengimsi-mor renk değişikliği oluşur. Bu bulgu, oksijenlenmenin yetersiz olduğunun en açık göstergesidir. Aynı zamanda dudaklarda ve göz aklarında da benzer bir renk değişimi izlenebilir.

İlerleyen saatlerde kusma şiddetlenir, kediler mama yemeyi tamamen reddeder. Toksik etkiler sindirim sistemini zorlayarak karın ağrısı ve iştahsızlığı artırır.

Zehirlenmenin daha ileri evresinde karaciğer hasarı ortaya çıkar. Bu durum kedilerde sarılık, karın bölgesinde ağrı, aşırı hâlsizlik ve depresyon ile kendini belli eder. İleri vakalarda denge kaybı, şaşkınlık ve nöbet gibi nörolojik semptomlar görülebilir. 

Asetaminofen zehirlenmesinin tanısı, belirtilerin gözlenmesiyle başlar ancak kesinleşmesi için veteriner hekimlerin uyguladığı testlere ihtiyaç duyulur. Erken tanı, tedavi şansını belirgin şekilde artırır.

Veteriner hekim öncelikle kedinin genel durumunu değerlendirir. Solunum güçlüğü, ağız ve dilde renk değişimi, hâlsizlik ve karaciğer bölgesinde hassasiyet gibi bulgular muayenede dikkati çeker.

Kan tahlilleri, hemoglobinin yapısındaki değişiklikleri ve oksijen taşıma kapasitesini ortaya koyar. ALT ve AST gibi karaciğer enzimleri, toksisiteye bağlı olarak hızla yükselir. Central Pet Vet kaynağında bu testlerin hem zehirlenmenin şiddetini hem de karaciğer hasarının boyutunu anlamak için kritik öneme sahip olduğu belirtilir.

İdrarda görülen bazı anormallikler de tanıyı destekler. Özellikle koyu renkli idrar, asetaminofen toksisitesinde sık rastlanan bir bulgudur. Hemoglobinin parçalanmasına ve vücuttan atılmasına bağlı gelişir.

Kedilerde Asetaminofen Zehirlenmesi Tedavisi

Asetaminofen zehirlenmesi acil bir durumdur ve tedavide zaman kaybı kedinin yaşamını etkiler. Veteriner hekime en kısa sürede başvurmak, iyileşme şansını artırır.

Klinikte öncelikli hedef, ilacın vücuttan uzaklaştırılması ve toksik etkilerin kontrol altına alınmasıdır. Erken dönemde veteriner hekim mide boşaltma yöntemine başvurabilir. Ardından aktif kömür uygulanarak ilacın sindirim sisteminden emilimi azaltılır.

N-asetilsistein (NAC), asetaminofen zehirlenmesinde en etkili antidottur. Vetster kaynağında bu ilacın, toksik yan ürünlerin karaciğere zarar vermesini engellediği belirtilmiştir. Uygulama sonrası ilk 48 saat kedinin kan testlerinin yapılması ve yakından takip edilmesi gerekir.

Zehirlenmeye bağlı solunum sorunları için oksijen desteği sağlanır. Serum tedavisiyle toksinlerin vücuttan atılması hızlandırılır ve sıvı dengesi korunur. Ek olarak, karaciğer koruyucu ilaçlar ve antioksidanlar tedaviye eklenir. 

Evde kediyi kusturmak, rastgele ilaç vermek veya tedaviyi geciktirmek tehlikelidir. Özellikle “insanlarda kullanılan dozun küçük bir kısmı güvenlidir” düşüncesi son derece yanlıştır. 

İyileşme Şansı Var mı?

Kedilerde asetaminofen zehirlenmesinde iyileşme şansı, tamamen doğru ve hızlı müdahaleye bağlıdır. İlacın alımından sonraki ilk saatlerde veteriner hekime ulaşıldığında doğru tedavi ile kedinin hayatta kalma ihtimali yüksektir. PetMD kaynağına göre, bu dönemde verilen N-asetilsistein tedavisi karaciğer hasarını azaltabilir. Fakat oluşan hasarı geriye döndürmez. 

Tedavi geciktiğinde tablo ağırlaşır, karaciğer yetmezliği ve solunum problemleri ortaya çıkar. MSD Veterinary Manual kaynağında aktarıldığı üzere çoklu organ hasarı gelişen ileri vakalarda hayatta kalma ihtimali oldukça düşüktür.

Kedilerde Asetaminofen Zehirlenmesini Önleme Yöntemleri

Kedilerde asetaminofen zehirlenmesini önlemenin en etkili yolu, basit ama hayati önem taşıyan tedbirleri uygulamaktır:

İlaçlar Kedilerden Uzak Tutulmalı: Tüm ilaçları kapalı dolaplarda, kedilerin ulaşamayacağı yerlerde saklayın. Çanta veya masa üzerinde bırakılan tek bir tablet bile risklidir.

Kedilere Rastgele İlaç Verilmemeli: Kedinizde ateş ya da ağrı fark ettiğinizde kendi kullandığınız ilaçları denemeyin. Veteriner hekim onayı olmadan hiçbir insan ilacını kedinize vermeyin.

Kediler İçin Güvenli Alternatifler Değerlendirilmeli: Kediler için güvenli ilaçlar yalnızca veteriner hekim tarafından reçete edilebilir. Kendi kararınızla doğal ya da bitkisel ürünler kullanmak bile zararlı olabilir.

Evde yaşayan herkesin, özellikle çocukların, kedilere ilaç verilmemesi gerektiğini bilmesi gerekir. Bu farkındalık zehirlenme riskini önemli ölçüde azaltır.

Kedilerde Asetaminofen Zehirlenmesi Hakkında Sık Sorulan Sorular (SSS)

Kedilerde asetaminofen zehirlenmesi, yalnızca belirtilerin ve tedavi yöntemlerinin bilinmesini gerektiren yüzeysel bir konudan ziyade kedinin yaşamını etkileyebilen, hassasiyeti yüksek bir durumdur. İşte, yanıtları bilinmesi gereken o sorular…

Kediye yanlışlıkla parasetamol verdim, ne yapmalıyım?

Bu durumda zamanla yarışıyorsunuz. Öncelikle kedinize evde kendi imkânlarınızla müdahale etmeye çalışmayın. Kusmasını sağlamak veya başka bir ilaç vermek, tabloyu daha da ağırlaştırabilir. Yapmanız gereken tek şey, kedinizi hemen bir taşıma çantasına koyup en yakın veteriner kliniğine gitmek. Yanınızda ilacın kutusunu veya verilen miktarı da götürürseniz, veteriner hekim doğru ve hızlı bir tedavi planı oluşturabilir.

Asetaminofen zehirlenmesinde ilk belirtiler ne kadar sürede ortaya çıkar?

Belirtiler genellikle ilaç alımından sonraki 2–4 saat içinde görülmeye başlar. Başlangıçta kusma, hâlsizlik ve iştahsızlık dikkat çeker. İlerleyen saatlerde kanın oksijen taşıma kapasitesi bozulduğu için solunum güçlüğü, ağız ve dilde morarma, patilerde renk değişimi gibi bulgular eklenir. Daha geç dönemde ise karaciğer hasarı gelişebilir.

İnsanlarda kullanılan dozun küçük bir kısmı kediler için güvenli midir?

Hayır. Kediler için güvenli asetaminofen dozu yoktur. İnsanlarda güvenle kullanılan bir dozun onda biri ya da daha azı bile kedilerde ölümcül olabilir. Kedilerin metabolizması bu ilacı parçalayacak enzimlere sahip olmadığından, “az miktar vermek zararsızdır” düşüncesi son derece tehlikelidir.

Evde zehirlenmeyi önlemek için neler yapabilirim?

İlk kural, tüm ilaçları kedilerin ulaşamayacağı kapalı dolaplarda saklamaktır. Masada, çantada veya sehpanın üzerinde bırakılan ilaçlar kediler tarafından kolayca yutulabilir. İkinci kural, kedinize asla kendi ilaçlarınızı vermemektir. Ateş veya ağrı fark ettiğinizde çözüm için mutlaka veteriner hekime danışmalısınız. Evde yaşayan diğer bireyleri ve özellikle çocukları da bu konuda bilgilendirerek, yanlışlıkla ilaç verilmesinin önüne geçebilirsiniz.

Kediye asetaminofen verildiğinde ölüm riski nedir?

Alınan miktara ve müdahalenin hızına bağlı olarak risk değişse de risk ne yazık ki her zaman yüksektir. Erken fark edilip veteriner hekime ulaşıldığında antidot tedavisi ve destekleyici yöntemlerle kedinin hayatta kalma ihtimali artar. Tedavinin gecikmesi, karaciğer hasarı ve solunum yetmezliği gibi geri dönüşsüz sonuçlara yol açabilir.

Hangi durumlarda hemen veterinere götürmeliyim?

Kedinizin ilaç yuttuğunu gördüyseniz, ağzında veya dilinde morarma başladıysa, nefes almakta zorlanıyorsa ya da durup dururken kusuyor ve hâlsizlik yaşıyorsa vakit kaybetmeden veteriner hekime gitmelisiniz. Bu belirtiler, asetaminofen zehirlenmesi açısından acil müdahale gerektiren ciddi uyarılardır.

Kaynaklar:
https://vcahospitals.com/know-your-pet/acetaminophen-toxicity-in-cats
https://www.clarksvilleanimalhospital.com/acetaminophen-toxicity-in-cats
https://www.msdvetmanual.com/toxicology/toxicoses-from-human-analgesics/toxicoses-from-human-analgesics-in-animals#Acetaminophen_v92007489
https://www.petmd.com/cat/poisoning/tylenol-poisoning-in-cats
https://www.vets4pets.com/pet-health-advice/cat-advice/paracetamol-poisoning-in-cats/
https://www.aspcapro.org/sites/default/files/a-vettech_0103.pdf
https://centralpetvet.com/2024/03/06/acetaminophen-toxicity-in-cats/
https://vetster.com/en/conditions/cat/acetaminophen-poisoning-in-cat