20.04.2022 Veteriner Hekim Tuğba Dağdelen
Özellikle yaz aylarının gelmesi ile bölgesel farklılıklar olsa da ülkemizde hava sıcaklığında önemli ölçüde artış meydana geliyor. Bu nedenle başta orman yangınları olmak üzere yangın görülme riski ciddi derecede artıyor. Orman yangınları her ne kadar vahşi doğa için çok tehlikeli olsa da yerleşim yerlerine yakın bölgelerde çıkan yangınlar evcil hayvanları da etkileyebiliyor. Bununla beraber evin içerisinde yangın çıkması durumu da ciddi problemlere yok açmaktadır. Evcil hayvanlarda duman inhalasyonu insanlarda olduğu gibi önemli tehlikeler barındırır.
Duman inhalasyonu sonucunda ilk ortaya çıkan durum karbonmonoksit zehirlenmesidir. Ateşe ve dumana maruz kalan evcil hayvanlarda ölüm nedeni olarak genellikle karbonmonoksit zehirlenmesi görülür. Ancak tek tehlike bu değildir. Duman solunması küçük yarlanmalardan ciddi sağlık problemlerine kadar farklı rahatsızlıklara yol açabilmektedir.
Kedilerde ya da köpeklerde duman inhalasyonu beraberinde bazı belirtiler ortaya çıkar. Bu belirtiler arasında köpeğin ya da kedinin kurumla kaplı olması, duman gibi kokması, nefes almada zorlanma, öksürme, hızlı hızlı soluma, tüylerin yanması, ciltte gözle görülür yanıklar, gözlerde kızarma, akıntı ya da üçüncü göz kapağının şişmesi ile beraber diş etlerinde ve diğer muköz membranda parlak kırmızı renk görülmesi yer alır. Söz konusu belirtiler evcil hayvanlar için ciddi problemler teşkil etmektedir.
Köpeklerde ya da kedilerde duman inhalasyonu farklı rahatsızlıklara yol açabilmektedir. Diğer yaralanmalarda olduğu gibi duman solumada da müdahalenin zamanlaması çok önemlidir. Duman soluduğu fark edilen evcil hayvanların vakit kaybedilmeden veteriner hekime götürülmesi gerekmektedir.
Hava, burundan ve ağızdan girerek nefes borusu boyunca ilerleyerek akciğerlere ulaşır. Duman soluma ile beraber evcil hayvanların nefes borusu duman, kimyasallar ve sıcaklık nedeniyle yaralanabilmektedir. Duman ve yüksek sıcaklık nefes yolu üzerinde oldukça zararlıdır. Nefes yolunun hasar alması zatürreye yol açabilmektedir. Üstelik nefes yolunda meydana gelen yaralanmalar dışarıdan bakıldığında bir belirtiye neden olmaz. Yaralanmadan sonraki 48 - 72 saat içerisinde ülser oluşma riski bulunur. Bu nedenle evcil hayvanların duman solumasından sonraki birkaç gün boyunca yakından gözlemlenmesi gerekir.
Havada bulunan duman içerisindeki karbonmonoksit konsantrasyonu oldukça yüksektir ve bu da evcil hayvanlarda karbonmonoksit zehirlenmesine yol açar. Karbonmonoksit hemoglobine oksijenden daha güçlü bir şekilde bağlanır ve bu da hemoglobinin akciğerden aldığı oksijeni vücudun dokularına götürmesini zorlaştırır. Karbonmonoksit zehirlenmesi ciddi olduğunda ve birkaç saat sürdüğünde ise oksijensizliğe bağlı ölüme yol açmaktadır. En belirgin karbonmonoksit zehirlenmesi belirtileri arasında hızlı hızlı ve hırıltılı nefes alma görülmektedir. Bununla beraber bazı evcil hayvanlarda nörolojik anormallikler ve muköz membranların kızarması bulunur.
Ev yaygınlarında plastik, laminant, duvar boyası ya da vernik kaplama gibi çeşitli materyallerin yanması ile beraber etrafa yayılan zehirli gazlar, hidrojen siyanür zehirlenmesine yol açar. Hidrojen siyanür zehirlenmesinin belirtileri arasında hızlı nefes alma, nefes almada zorlanma, yorgunluk, uyuşukluk, alışılmışın dışında heyecanlı davranış gibi durumlar yer alır. Bununla beraber hidrojen siyanür zehirlenmesi, karbonmonoksit zehirlenmesi kadar yaygın görülmemektedir.
Zatürre solunan dumanın nefes yolu üzerinde yarattığı etkinin gecikmiş bir sonucu olarak ortaya çıkar. Nefes yolu hasar gördüğünde akciğerlere giden bakterileri engelleyemez. Bu da zatürreye yol açar. İyileşmenin başarısı akciğer enfeksiyonunun ne kadar ciddi olduğuna bağlıdır. Tedavide antibiyotik ilaçların yanı sıra oksijen desteği ve serum uygulamaları da bulunmaktadır.
Duman inhalasyonu tedavi edilmediğinde ileride nörolojik hasara neden olabilmektedir. Uzun süre zehirli dumana maruz kalan hayvanlarda yürümede zorlanma, davranış değişiklikleri ve nöbet gibi durumlar görülür. Bu etkiler geçici ya da kalıcı olabilmektedir. Rahatsızlığın şiddeti ve kalıcılığı hasarın boyutuna ve tedavinin ne kadar süre içerisinde yapıldığına gerçekleşmediğine.
"Yangın dumanı köpekleri etkiler mi?" sorusunun cevabı kesinlikle etkilerdir. Üstelik kedi, köpek ya da kuş farketmeksizin yangın dumanının tüm canlılar üzerinde yıkıcı etkileri bulunabilmektedir. Eğer evcil hayvanınızın duman soluduğunu düşünüyorsanız mümkün olan en kısa sürede veteriner hekime kontrole gitmeniz gerekir. Duman inhalasyonu genellikle oksijen terapisi ile tedavi edilir ve erken müdahale edildiğinde bu tedavi iyileşme şansını önemli ölçüde artırır. Duman inhalasyonuna bağlı komplikasyonlar hemen kendini göstermeyebilir. Evcil hayvanınız ilk başta normal gözükse de o esnada nefes yolunda hasar meydana geliyor olabilir.
Duman inhalasyonunun en etkili tedavi yöntemi hiperbarik basınç odasıdır. Evcil hayvan basınç odasına alınarak yüksek basınçlı ve yüksek oksijenli havaya maruz bırakılır. Bu sayede kan akışındaki oksijen miktarı artırılır.
Evinizin yakınlarında meydana gelen orman yangını gibi çeşitli yangınlarda alınacak bazı önlemler evcil hayvanınızın duman solumasını engeller ya da az miktarda duman inhalasyonuna maruz kalmayı sağlar. Havada duman olduğu durumlarda evcil hayvanınızı evin içerisinde tutmanız gerekir. Böyle bir yangın esnasında klima kullanımı riskli olabilmektedir. Bazı havalandırma sistemleri dışarıdaki havayı içeriye vermektedir.
Evden uzaklaşmanız gereken durumlarda evcil hayvanlarınızla beraber mümkün olduğunca yüksek alanlara kaçmanız tavsiye edilir. Orman yangınları ile ortaya çıkan zehirli dumanlar genelde vadi zeminine çöker. Özellikle imkânı olan kişilerin kıyı şeridine doğru kaçması gerekmektedir. Sahil bölgelerinde hava kalitesi daha yüksektir.
Dumana maruz kalan evcil hayvanlarınızı ateşten ve dumandan uzağa açık havaya doğru kaçırmanız gerekir. Bu hayvanların kuru ve sıcak kalması önemlidir. Ciddi durumlarda etrafta gördüğünüz acil yardım çalışanlarından oksijen tüpü isteyebilirsiniz. Ancak bu gibi durumlarda çok vakit kaybetmeden veteriner hekime muayeneye gitmeniz dostunuzun sağlığı açısından daha iyi bir tercih olacaktır.
Veteriner hekim kimliğiyle evcil hayvan sağlığı hakkında farkındalığı artırmak için Petlebi.com blog sayfasına yazıları ile değer katan Tuğba Şenol Dağdelen, evcil hayvanlarda hastalıkların önlenmesi, teşhis ve tedavisi, hayvan davranışları ve ferahı, evcil hayvanlarda beslenme ve diyeti özelinde çalışmalarını sürdürmektedir.
