Köpek Mamalarında Hayvansal Yan Ürünler Nelerdir?

Köpeğiniz için mama seçerken paketin arkasındaki uzun içerik listesi sizi yorabilir. “Et, et unu, hayvansal yağ…” derken bir de “hayvansal yan ürün” ifadesi ile karşılaştığınızda kafanızın karışması da mümkündür.

Nasıl karışmasın ki? İnternette yan ürünlerin tabiri caizse çöp olarak nitelendirildiği sert yorumlara da, son derece besleyici ve sürdürülebilir olduğuna yönelik görüşlere de rastlanıyor. Bu kadar zıt söylem arasında “Köpek mamalarında kullanılan hayvansal yan ürünler nelerdir?” sorusuna güvenle cevap vermek zorlaşabiliyor.

“Hayvansal yan ürün nedir?” sorusunun arkasında, duygusal tartışmalardan daha yapısal ve denetlenen bir tanım yer alıyor. Gıda ve yem mevzuatında bu bileşenler, belirli kurallarla tanımlanan ve kontrol edilen hayvansal bileşenler şeklinde ele alınıyor. Yani etikette gördüğünüz her “köpek mamasında yan ürün” ifadesi, rastgele ve kontrolsüz karışımları anlatmıyor.

Köpek Mamalarında Hayvansal Yan Ürünler Nedir?

Kuru mamalarda ya da köpek konserve maması etiketlerinde gördüğünüz hayvansal yan ürün ifadesi, genellikle insan gıdası olarak daha az tercih edilen fakat köpekler için hâlâ besleyici kabul edilen hayvansal parçaları anlatır. 

Bu parçalar kesim sonrası elde edilir ve kas etinden farklı organlar, dokular ve bazı yapısal bölümlerden oluşur. Tanım yapılırken önemli noktalardan biri, hangi parçaların bu gruba girdiğidir. Burada odak, köpeğin sindirebildiği ve beslenmesine katkı sağlayan organ ve dokulardadır. 

AAFCO tanımı, kas etinin dışında kalan ve insan tüketiminde yaygın olmayan, fakat yem amacıyla kullanılabilen parçaları yan ürün sınıfına yerleştirir. Tüy, tırnak, boynuz, diş, sindirim sistemi içeriği ve dışkı gibi bileşenler bu tanımın dışında tutulur; bu tür maddeler güvenli ve uygun yan ürün sayılmaz.

Tufts University’nin evcil hayvan beslenmesi alanındaki değerlendirmelerinde, karaciğer ve dalak gibi organların vitamin ve mineral yoğunluğu nedeniyle ticari mamalarda kas etiyle birlikte formüle edilebildiği vurgulanır. Organ etlerinin kontrollü kullanımı, toplam hayvansal bileşenler içinde çeşitlilik sağlar ve formüldeki mikro besin profilini destekleyebilir.

Köpek Mamalarındaki Hayvansal Yan Ürünler Hangileridir? 

Hayvansal yan ürünler yani by-product tek bir gruptan oluşmaz. Farklı dokular, farklı besin profilleri ve farklı işleme yöntemleriyle mamaya girer. Bu nedenle etiket üzerinde sadece “yan ürün” görmek yerine, türü ve formu okumak gerekir.

Sakatat (organ etleri)

Sakatat, ciğer, dalak, böbrek ve işkembe gibi organ etlerinden oluşan bir gruptur. Belirli amino asitler ve vitamin mineral değeri açısından yoğun bir protein kaynağı sunabilir. Aynı zamanda köpek maması formüllerine lezzet ve besin çeşitliliği katar.

Kemik unu

Başta kalsiyum ve fosfor olmak üzere minerallerin yoğunlaştığı bir yan ürün türüdür. Formülde kalsiyum fosfor oranı hassas biçimde ayarlanmalıdır; dengesi bozulduğunda iskelet gelişimi ve metabolik denge risk altına girebilir. Bu nedenle kemik unu kontrollü oranlarla kullanılır.

Kan unu

Kan unu, yüksek protein içeriği ve lizin gibi önemli amino asitler açısından zengin bir bileşendir. İşleme sıcaklığı ve süreleri, sindirilebilirlik ve vücut tarafından kullanım üzerinde doğrudan etki gösterir. Bu yüzden kan unu kullanımı, süreç kontrolü gerektiren bir yan ürün türü olarak değerlendirilir.

Tüy proteini (hidrolize keratin)

Keratin yapısındaki tüylerin işlenmesiyle elde edilen bir işlenmiş protein türüdür. Ham hâlde sindirimi zor olduğundan hidroliz derecesi, gerçek biyoyararlanım açısından kritik kabul edilir. Tek başına temel protein kaynağı olarak düşünülmez.

Bir mamadaki protein yüzdesi tek başına kaliteyi anlatmaz. Önemli olan, o proteinin ne kadarının gerçekten sindirildiği ve kullanılabildiğidir. İşte bu noktada biyoyararlanım ve sindirilebilirlik devreye girer. Aynı oranı gösteren iki mama, farklı protein kaynakları nedeniyle köpeğinizin vücudunda farklı etkiler yaratabilir.

Hayvansal yan ürünler; kas etine göre farklı vitamin mineral değeri, kolajen içeriği ve kalsiyum fosfor oranı sunar. Organ etleri belirli mikro besinleri yoğunlaştırırken, kemik ve bağ dokusu daha çok mineral ve kolajen taşır. Bu yüzden yan ürünler, doğru oranlarla kullanıldığında besin çeşitliliğini artıran hayvansal bileşenler hâline gelir. 

VCA Animal Hospitals kaynağında da belirtildiği gibi, yan ürün içeren mamaların besleyiciliği, kullanılan parçaların kalitesi ve formülasyon dengesine bağlıdır.

Yan Ürün, Et ve Et Unu 

Etikette “et”, “et unu” ve “yan ürün” gördüğünüzde aslında üç farklı yapıyla karşılaşırsınız. Yan ürünler, kas dışındaki kullanılabilir hayvansal kısımları ifade eder ve mikro besin ile kolajen açısından zengin olabilir. 

Taze et; daha yüksek nem taşır, kas dokusu ağırlıklıdır ve dengeli esansiyel amino asit profili sunar. Et unu ise kurutulmuş ve yoğunlaştırılmış bir protein kaynağıdır, bu yüzden protein yüzdesi daha stabildir. Bu nedenle “yan ürün mü et mi daha iyi” sorusunun cevabı nem oranı, besin yoğunluğu ve formülün köpek beslenme bilimi açısından nasıl kurulduğu ile değerlendirilmelidir. 

Yan Ürün İçeren Köpek Mamaları Sağlıklı mı?

Yan ürün içeren bir mamaya baktığınızda, ilk akla gelen soru genelde “Hayvansal yan ürün içeren mamalar sağlıklı mı?” olur. 

Birçok köpek, organ etleri ve sakatat aromasını oldukça iştah açıcı bulur. Bu nedenle sakatat içeren formüller, seçici köpeklerde lezzet açısından avantaj sağlayabilir. Elbette bu noktada miktar ve denge yine önemlidir.

Ekonomik açıdan da yan ürünlerin rolü büyüktür. Kas etinin tek kaynak olduğu mamalar, üretim maliyeti nedeniyle daha yüksek fiyatlı olabilir. Hayvansal yan ürünler kullanıldığında, yan ürünlerin besin değeri korunurken maliyet bir miktar düşer. 

Sürdürülebilirlik tarafında ise “burun-kuyruk” yaklaşımı öne çıkar. Kesilen bir hayvanın sadece kas etini kullanmak yerine daha fazla kısmını değerlendirmek, gıda zincirindeki israfı azaltır. Avrupa Komisyonunun bilgilendirme metninde, hayvansal yan ürünlerin güvenli şekilde işlenip yem sektöründe kullanılmasıyla çevresel yükün azaltılabileceği vurgulanır. 

Hayvansal Yan Ürünlerle İlgili Dikkat Edilmesi Gerekenler

En önemli konu, ham madde tutarlılığıdır. Yan ürünler farklı partilerde farklı organ ve dokulardan gelebilir. Bu durum, besin profili ve sindirilebilirlik açısından dalgalanma yaratabilir. 

İkinci nokta, işleme kalitesidir. Yüksek ısıda uzun süre işlem, bazı amino asitlerin zarar görmesine ve biyoyararlanım düşüşüne yol açabilir. VCA Animal Hospitals kaynağında da yan ürün içeren mamaların besin değerinin, kullanılan parçaların yanı sıra proses kontrolüne de bağlı olduğu belirtilir.  

Son olarak bazı köpeklerde belirli yan ürünlere karşı hassasiyet gelişebilir. Köpek mamasında sakatat içeren formüller birçok köpek için uygun olmakla birlikte alerji geçmişi olan hayvanlarda tek tür hayvansal protein içeren mamalar daha güvenli seçenek sayılabilir. 

Uyarı: Etikette yalnızca “hayvansal yan ürün” yazıyor ve tür/organ belirtilmiyorsa kaliteyi yorumlamak zorlaşır. Böyle durumlarda üreticinin tedarik şeffaflığına, analiz verilerine ve sindirilebilirlik açıklamalarına özellikle dikkat etmek gerekir.

Köpeklerin Yaşam Evresine Göre Hayvansal Yan Ürünlerin Önemi

Yavru köpeklerde kemik ve kas gelişimi ön planda olduğundan yavru köpek mamaları bu doğrultuda formüle edilir. Bu dönemde dengeli kalsiyum fosfor oranı ve yüksek biyoyararlanım kritiktir. Türü net belirtilmiş sakatat ve kemik kaynaklı yan ürünler, doğru formülde ek mikro besin desteği sağlayabilir. 

Yetişkin köpek beslenmesinde hedef, ideal kiloyu ve enerji dengesini korumaktır. Yan ürün içeren bir mama, yeterli protein ve kontrollü yağ düzeyi sağlıyorsa günlük kullanım için uygun olabilir. Burada asıl ölçüt; hedef kiloya uygun enerji yoğunluğu ve köpeğinizin dışkı kalitesi, tüy durumu gibi pratik geri bildirimlerdir.

Yaşlı köpekler için sindirimi kolay, kaliteli protein ve eklem dostu bileşenler önem kazanır. Kolajen ve jelatin içeren yan ürünler, bağ dokusu desteği açısından avantaj yaratabilir. Aynı anda kalori yükü çok yüksek olmayan, sindirilebilirliği iyi test edilmiş yaşlı köpek mamaları arasından tercih yapmak daha güvenli olur.

Alerji veya sindirim hassasiyeti olan köpeklerde, yan ürünlere karşı tolerans değişken olabilir. Bu durumda tek hayvan proteini içeren, yan ürün türü net belirtilmiş mamalar daha kontrollü bir seçenek sunar. Yeni bir ürüne geçerken, küçük porsiyonlarla başlayıp dışkı ve deri durumunu yakından izlemeniz önemlidir.

Sık Sorulan Sorular

İçeriğimizin bu kısmında köpek mamalarının formüllerinde yer alan hayvansal yan ürünlere ilişkin sıklıkla merak edilen noktaları bulabilirsiniz.

Hayvansal yan ürün nedir?

Kesimden sonra insan gıdası olarak daha az kullanılan, buna rağmen besleyici olabilen hayvansal parçalardır. Organ etleri, bazı bağ dokuları ve belirli yapısal kısımlar bu gruba girer. 

Köpek mamalarında hangi hayvansal yan ürünler kullanılır?

Genelde karaciğer, dalak, böbrek, işkembe gibi organ etleri ile akciğer, trakea, kıkırdak ve sınırlı miktarda deri ve kemik içeren kısımlar kullanılır. Hangi yan ürünlerin yer aldığı, etiketteki tanım ve üretici açıklamalarıyla daha net anlaşılır.

Yan ürünler köpeğe zararlı mı?

Tek başına “yan ürün” ifadesi zararlı anlamına gelmez. Sorun daha çok belirsiz tür bilgisi, zayıf proses kontrolü veya köpeğin bireysel hassasiyeti ile ilişkilidir. Dolayısıyla en doğru yanıt için veteriner hekimlere danışmak gerekir. 

Köpeklerde organ eti faydalı mı?

Kontrollü miktarlarda kullanıldığında organ etleri yoğun vitamin ve mineral desteği sağlayabilir. Aşırı kullanım, özellikle karaciğer kaynaklı A vitamini fazlalığı nedeniyle istenmeyen sonuçlar doğurabilir.

Köpek maması seçerken nelere dikkat edilmeli?

Köpek maması seçerken etiketin ilk maddelerine, tür bilgisinin netliğine, “tam ve dengeli” ifadesine ve analitik bileşenlere bakmanız gerekir. Köpeğinizin yaşı, aktivite düzeyi ve olası hassasiyetlerini de seçimi yaparken mutlaka hesaba katmalısınız. 

Kaynaklar:

https://food.ec.europa.eu/food-safety/animal-products_en

https://www.aafco.org/consumers/understanding-pet-food/byproducts/

https://sites.tufts.edu/petfoodology/2016/05/31/dont-be-bothered-by-by-products/

https://ecommons.cornell.edu/items/c808afe2-7652-486b-af2e-36ccea979bb6

https://vcahospitals.com/know-your-pet/nutritional-benefits-of-by-products